Ebola salgınının kontrol altına alınmasında görev almış bilim insanları Dünya Sağlık Örgütü’nü (DSÖ) küresel Kovid-19 aşı erişimini önemli ölçüde genişletmeye çağırdı. Ebola mücadelecileri, DSÖ üyelerinden oylamalarını istedikleri bir dizi öneriye mektuplarında yer verdi.
Batı Afrika'da 2014 yılında gerçekleşen Ebola salgınının bastırılmasında görev almış dünyanın birçok yerinden 30 bilim insanı ve 80'den fazla uzman, DSÖ'ye gelişmekte olan ülkelerde Kovid-19 aşı erişimini önemli ölçüde genişletmeye çağrısını yaptı.
Ebola salgının kontrol altına alınmasında görevli bilim insanları ve sağlık uzmanları, DSÖ'nün karar alma organı olan Dünya Sağlık Meclisi'ni (DSM) yaklaşan yıllık toplantısında, gelişmekte olan dar gelirli ülkelerin Kovid-19 aşılarına erişimini büyük ölçüde artıracak önerilerle ilgili karar almaya davet etti.
Söz konusu yıllık toplantı, devam eden koronavirüs pandemisi nedeniyle bu yıl 24 Mayıs-1 Haziran tarihleri arasında çevrimiçi olarak gerçekleşiyor.
Ebola mücadelecileri talepleri, DSÖ Genel Sekreteri Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus'a hitaben, 2014'teki ebola salgınında öncü çalışmalar gerçekleştirmiş bir sivil toplum örgütü olan Refuge Place International'ın kurucusu Mosoka Fallah tarafından düzenlendi.
‘Herkes güvende olana kadar kimse güvende değil’
Kovid-19 pandemisinin dünya çapında iki milyondan fazla can aldığını belirten mektupta şu satırlara yer verildi: "Küresel bir salgını sona erdirmek için küresel aşı erişimine ihtiyacımız var. Kovid-19 aşıları pandemiyi sona erdirme umutlarımızı yeniledi. Ancak, dünyanın dört bir yanındaki insanları eşit şekilde aşılamak için küresel bir aşı stratejisi olmadan, Kovid-19 mutasyonları mevcut aşıları etkisiz hâle getirebilir. G20 ülkelerinden ve ilaç şirketlerinden gelen taahhütlerle pandemiyi sona erdirmek için küresel bir aşılama yaklaşımı benimsemeliyiz. Ulusal ve küresel güvenlik risk altında ve artık zaman lüksümüz yok. Fazla aşı biriktiren veya gerekenden çok aşıya sahip ülkeler, uzağı göremiyorlar, zira bu yaptıkları ile aslında aşılanmamış ülkelerden mutasyon risklerini artıyor, aşı stoklarını kullanılamaz hâle getirerek pandemiyi körüklüyorlar. Ebola salgını sırasında elimizden gelenin en iyisini yapan ve hayatta kalanlar olarak, gardımızı düşürmeyeceğimizi biliyoruz. Herkes güvende olana kadar kimse güvende değil."
Bunun yanında mektupta, "Ebola salgını yoluyla öğrendiğimiz gibi, yoksulluk ve coğrafya hayat kurtaran aşılara erişimin belirleyicileri olmamalıdır. Aşılar, hayat kurtarma güçleri ile onlara en çok ihtiyaç duyanlar için kullanılabilir olmalıdır" ifadelerine de yer verildi.
Mektupta, ”Kovid-19 için küresel aşı erişimimiz yoksa, milyarlarca hayat risk altında olmaya devam ediyor ve önümüzdeki aylarda yüz binlerce hayat yitip gidebilir" uyarısı yapıldı.
DSÖ’ye sunulan öneriler
Mektubu imzalayanlar, DSÖ'den aşağıdaki önerileri bir DSM toplantısında oya sunulmasını istedi:
Her ülke, (Kovid-19 tanısı, tedavisi ve aşılarına eşit erişimi hedefleyen) DSÖ programı ACT-A’ya erişimin amaçlarını ve araçlarını desteklemenin gerekliliğini ve etik aciliyetini onaylamalıdır.
Her ülke şu etik standardı onaylamalıdır: Kullanabileceklerinden daha fazla doz sipariş eden tüm ülkeler derhal fazla olan dozları COVAX'a (Covid-19 Aşıları Küresel Erişim Programı) veya doğrudan en çok ihtiyaç duyan ülkelere bağışlamayı taahhüt etmelidir. G20 ülkeleri ve kişi başına düşen gayri safi milli hasılası 11 bin 200 dolarının üzerindeki tüm ülkeler, düşük ve orta gelirli ülkelerdeki insanlar adına doz satın almalarına yardımcı olmak için toplam aşı harcamalarının yüzde 10'u ile COVAX programına katkıda bulunmalıdır.
Tüm ilaç şirketlerinin ya düşük ve orta gelirli ülkeler için çok katmanlı bir aşı fiyatlandırması kullanması ya da üretim kapasitesine sahip olan ülkeler için patent korumasından feragat etmesi ve bu tür üretim için teknoloji transferini desteklemeyi taahhüt etmesi gerekir.
‘Küresel bir aşı eşitlik planı oluşturmazsak virüs yayılmaya ve mutasyona devam edecek’
İnsanlık tarihinde çok önemli bir anda olduğumuzu belirten ebola mücadelecisi Fallah, "DSÖ, evrensel aşı yardımı başlatarak evrensel sağlık hizmeti görevini yerine getirecek mi? Tüm gözler DSÖ’nün üstünde“ ifadelerini kullandı.
Mektubu imzalayanlardan biri olan, 1 Day Sooner isimli kar amacı gütmeyen bir sivil toplum örgütünün Afrika bölümü müdürü Zacharia Kafuko "Biz fakir ülkelerde, sevdiklerimizin ölmesini çaresizce izlerken, zengin ülkelerdeki insanların aşılanmasını izlemenin duygusal yükü şimdi sona ermesi gereken bir adaletsizliğe yol açıyor" diyor
Last Mile-Covid Straight Talk'un kurucu ortağı ve mektubun imzacısı Tricia Wang ise, "Şu anda, küresel aşı eşitliğinden daha önemli olan başka bir halk sağlığı meselesi yok" vurgusunu yapıyor. Wang "Küresel bir aşı eşitlik planı oluşturmazsak virüs yayılmaya ve mutasyona devam edecek" diye uyarıyor.
‘ABD gerçekten bu pandemiyi sona erdirmek istiyorsa, şu anda fazla aşı dozlarını COVAX ile paylaşmalı’
ABD'nin bu ayın başlarında Kovid-19 aşıları için fikri mülkiyet korumalarından feragat etmeyi destekleyerek için diğer zengin uluslardan ayrı bir duruş ortaya koymasını, birçok sağlık uzmanı, küresel aşı eşitliğine yönelik önemli bir adım olarak nitelendirmişti. DSÖ Başkanı, hareketi koronavirüs pandemisine karşı mücadelede tarihi bir an olarak nitelendirirken, diğerleri ABD'nin daha fazlasını yapması gerektiği görüşündeler.
Sözgelimi, uluslararası tıbbi yardım kuruluşu Sınır Tanımayan Doktorlar’ın (MSF) ABD ofisinin yönetici müdürü Avril Benoit, "ABD gerçekten bu pandemiyi sona erdirmek istiyorsa, şu anda fazla aşı dozlarını COVAX ile paylaşmalı ve ek üreticiler üretimi artırana kadar erişim boşluğunu doldurmalıdır" diyor.
DSÖ'ye iletilen çağrı mektubunun imzacılarından birisi olmayan Benoit, “ABD ayrıca, bu aşıları geliştirmek için ABD’deki vergi mükelleflerinin ödemeleri sayesinde kendilerine önemli miktarda fon sağlamış olan ilaç şirketlerinden, dünya çapında daha fazla insanı korumak için teknoloji ve uzmanlıklarını diğer üreticilerle paylaşmasını talep etmelidir" diye ekliyor.
Öte yandan Fallah ve diğer sağlık uzmanları, DSÖ'nün küresel aşılara erişim programı COVAX'ın ikili anlaşmaları dikkate almaması ve üretim ile lojistik eksiklikleri nedeniyle büyük ölçüde başarısız olduğuna inanıyor.