İnternetin gelişimiyle birlikte birçok insan teknolojik aletleri kullanmaya yöneldi. Bu durum beraberinde bazı yeni bir bağımlılık türünü ortaya çıkardı; teknoloji ve ekran bağımlılığı. Bu bağımlılığın öne çıkan belirtileri nelerdir? Ebeveynler, çocuklarındaki ekran bağımlılığını nasıl fark edebilir? Sputnik'in özel haberinde.
Teknoloji hayatlarımızı kolaylaştırdığı gibi diğer bir yanıyla da yeni bir bağımlılık kalemi haline geldi.
2024 TÜİK Hanehalkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması Raporu verilerine göre Türkiye’de internet kullanımı 2023'ten 2024'e yüzde 87.1'den 88.8’e yükseldi. İnternet kullanımının artışının olumsuz etkilerinden birisi ekran bağımlılığı oldu.
Bu bağımlılık teknoloji ve internetin bilinçli olmayan, kontrolsüz bir şekilde kullanımına bağlı olarak ortaya çıkan davranışsal bağımlılıklar; oyun oynama bozukluğu, kumar oynama bozukluğu, sosyal medyanın ve akıllı telefonun aşırı kullanımı gibi bağımlılık yapıcı alt davranışlarla kendini gösteren bağımlılık türü olarak tanımlanıyor.
Bu bağımlılığın öne çıkan belirtileri nelerdir? Ebeveynler, çocuklarındaki ekran bağımlılığını nasıl fark edebilir? Çocuk ve ergenlerin hem fiziksel hem de zihinsel sağlığı üzerindeki etkileri nelerdir? Arkadaşlık, aile ilişkilerinde ne gibi değişimler gözlemlenebilir? Sağlıklı teknoloji kullanım süresi nedir? Bağımlılıkla en etkili müdahale yöntemleri nelerdir? Yeşilay Genel Başkanı Doç. Dr. Mehmet Dinç Sputnik’e özel anlattı.
‘Bu bağımlılık, bireylerin dijital içeriklere sürekli bir ihtiyaç duymasıyla kendini gösterir'
Yeşilay Genel Başkanı Doç. Dr. Mehmet Dinç, bu bağımlılığın bireylerin sürekli bir dijital içeriğe ihtiyaç duymasıyla kendini gösterdiğini ve bunu kontrol etmekte zorluk çekildiğini belirterek ekran bağımlılığını şöyle tanımladı: “Gelişen teknolojiyle birlikte, ekrana bağlı kullanılabilen teknolojik aletler kişilerin hayatında büyük roller oynamaya başladı ve bu rolleri büyümeye devam ediyor. Bilinçli kullanırsak bu ekranlar hayatlarımızı oldukça kolaylaştırır. Doğru kullanılmadığı takdirde ise teknoloji, bağımlılık oluşturabilecek bir risk barındırmaktadır. Bunlardan biri olarak ekran bağımlılığı, bireylerin dijital cihazları aşırı ve kontrolsüz bir şekilde kullanması sonucu ortaya çıkan, diğer günlük faaliyetleri ve sosyal ilişkileri olumsuz etkileyen bir davranışsal bağımlılık türü. Bu bağımlılık, bireylerin dijital içeriklere, sosyal medya platformlarına veya oyunlara yönelik sürekli bir ihtiyaç duymasıyla kendini gösterir ve kullanım süresi üzerindeki kontrol kaybıyla karakterize edilir. Ekran bağımlılığı özellikle çocuk ve ergenlerde psikolojik, sosyal ve akademik sorunlara yol açabilir. Belirtiler arasında, sosyal etkinliklerden uzaklaşma, uyku düzeninde bozulmalar ve ekran karşısında geçirilen sürenin artması gibi durumları sayabiliriz. Bu bağımlılık türü, çocuklarımızın beyin gelişimi üzerinde de olumsuz etkilere yol açabilir, özellikle dikkat eksikliği ve sosyal izolasyon gibi sonuçlara neden olabilir.”
‘Ebeveynler, çocuklarının ekran bağımlılığı geliştirdiğini, cihazlardan uzak kaldıklarında sinirlilik veya öfke gibi tepkiler gösterdiğini fark edebilirler’
Dinç, ebeveyn olarak çocukların ekran bağımlılığı geliştirdiğini fark etmenin oldukça kolay olduğunun altını çizerken dikkat edilmesi gereken davranış değişikliklerini şöyle sıraladı:
“Ebeveynler, çocuklarının ekran bağımlılığı geliştirdiğini, cihazlardan uzak kalamadıklarında sinirlilik veya öfke gibi tepkiler gösterdiğini fark edebilirler. Ayrıca çocukların akademik başarılarında düşüş, uyku düzeninde bozulmalar ve diğer sosyal aktivitelerden uzaklaşma gibi davranış değişiklikleri de ekran bağımlılığının belirtilerindendir. Ekran bağımlılığı olan çocuklar, sosyal ilişkilerini sürdürmekte zorlanabilir ve yalnızlık hisleri yaşayabilirler.”
‘Ekran başında fazla zaman geçiren çocuklarda kaplumbağa boynu sendromu görülmekte’
Yeşilay Genel Başkanı Doç. Dr. Mehmet Dinç, ekran bağımlılığına sahip çocuk ve ergenlerin hem fiziksel hem de zihinsel sağlığı üzerindeki etkilerini şöyle belirtti: “Ekran bağımlılığı, çocuk ve ergenlerin fiziksel sağlığını tehdit ederken, zihinsel sağlık üzerinde de ciddi etkiler yaratır. Uzun süreli hareketsizlik ve yanlış duruşlar, çocukların fiziksel gelişimini olumsuz etkiler. Örneğin, ekran başında fazla zaman geçiren çocuklarda kas ve iskelet sorunları, postür bozuklukları ve göz rahatsızlıkları sık görülür. Bu postür bozukluklarında “text neck” veya “turtle neck” olarak tanımlanan ve mobil cihazları kullanırken baş ve kolların önde olduğu bir postür tanımlanmıştır. Yine internet kullanımına bağlı olarak Smartphone Pinky (akıllı telefon parmağı), uzun süre akıllı telefon kullanımı sonucunda serçe parmakta çukurlaşma şeklinde bir şekil bozukluğu oluşmasıdır. “
“Araştırmalar, internetin aşırı kullanımının yüksek kaygı, depresyon, streste artış, sinirlilik, saldırganlık, düşük uyku kalitesi, düşük ruh hali, öz bakımda azalma, obezite gibi hem fiziksel hem de psikolojik sorunlara yol açtığını gösteriyor. Teknolojiyle ilişkili bağımlılıklar ve psikiyatrik rahatsızlıklar arasında çift yönlü bir ilişki de vardır. Örneğin, depresyonda olan kişilerde ekran bağımlılığı yüksek bulunmuştur. Depresif bireylerde etkinlik ve aktivitelere karşı ilgi ve istek azalır ve kişi iç dünyasına kapanır. Bu ruh halindeki depresif kişiler sanal dünyayı kolay ulaşılabilirliği ve cezbedici seçenekleriyle gerçek dünyaya göre daha çok tercih ederler. Böylece depresif kişiler internete daha çok vakit geçirip daha da yalnızlaşarak sosyal hayattan koparlar. Diğer taraftan kişinin tüm zamanlarını ekran başında geçirerek yeterince sosyal hayata zaman ayıramayıp yalnızlaşarak, zamanla depresif ruh haline büründüğü ve depresyonunun daha da şiddetlendiği ifade edilebilir. “
Ekran bağımlılığıyla mücadele için aileler ne yapmalı?
Dinç, ekran bağımlılığını önlemek için hem ailelere hem de eğitimcilere büyük bir iş yükü düştüğünü belirtirken konuya ilişkin şunları kaydetti: “Aileler, çocuklarıyla birlikte günlük ekran süresi planları yaparak bu sürenin aşılmamasını sağlayabilirler. Bu planlama çocuğun gelişimsel ihtiyaçları göz önünde bulundurularak yapılmalıdır. Ekran dışı zamanlarda sosyal etkinlikler, spor faaliyetleri ve aile içi aktiviteler teşvik edilebilirler. Ayrıca çocuklar, ebeveynlerinin davranışlarını model alır. Ebeveynlerin kendi ekran sürelerine dikkat etmeleri ve ekranı doğru kullanmaları, çocuklar üzerinde olumlu bir etki yaratır. Ebeveynlerin ekran başında fazla vakit geçirmemesi, çocuklar için doğru bir örnek olur. Okullarda ve eğitim kurumlarında çocuklara dijital farkındalık ve sağlıklı ekran kullanımı konularında eğitimler verilmesi, teknoloji bağımlılığını önlemeye yardımcı olur. Öğretmenler, dijital dünyaya bilinçli yaklaşmayı öğreterek çocuklara doğru alışkanlıklar kazandırabilirler.”
‘Gerçek hayattan kopmadan teknoloji kullanımını önemsiyoruz’
Yeşilay Genel Başkanı Doç. Dr. Mehmet Dinç, ekran bağımlılığına en etkili müdahele yöntemlerini söyle anlattı: “Teknolojik aletlerle verimli iletişimi destekliyor ve faydalı buluyoruz ama gerçek hayattan kopmadan, gerçek hayatın gelişim faaliyetlerini ihmal etmeden, sorumlulukları bir kenara bırakmadan, gerçek hayatta öğrenilecekleri ihmal etmeden ve gerçek hayatta var olmayı da ıskalamadan teknoloji kullanımını önemsiyoruz. Yeşilay olarak 81 ilimiz ve KKTC’de 107 Yeşilay Danışmanlık Merkezimizde tamamı bağımlılık alanında çalışan uzman psikolog ve sosyal hizmet uzmanlarından oluşan ekibimiz ile bağımlı bireylere ve bağımlı bireylerin yakınlarına ücretsiz psikoterapi ve sosyal destek hizmeti veriyoruz. Alkol, tütün, madde, kumar ve internet bağımlılığı konusunda destek almak ya da bırakma süreci hakkında bilgi sahibi olmak isteyen tüm vatandaşlarımız 115 Danışmanlık hattımızı arayarak bu hizmetten faydalanabilirler."
BAŞAK KOÇAK